Heb je altijd al graag willen weten hoe de oude meesters een schilderij maakten en wat daar allemaal bij komt kijken? Dan kun je je aanmelden voor de cursus klassieke schildertechnieken bij Toonbeeld. Ik heb een aantal onderwerpen geselecteerd, zoals trompe de l’oeil, het schilderen van glas, portret en landschap om je met deze technieken op weg te helpen. Om ‘in te stappen’ heb ik een onderwerp uitgekozen wat niet al te moeilijk is, zodat ook beginnende schilders ermee aan de slag kunnen. Gedurende de cursus neem ik je stap voor stap mee naar moeilijkere onderwerpen.

Sleutels vormen een tot de verbeelding sprekend onderwerp om over te schilderen. Ze kunnen je toegang verschaffen tot verborgen werelden. De sleutelbos hierboven behoort toe tot de kerk van Elst (Gld).Met de grote sleutel opent de koster elke dag de grote kerkdeur en krijgt hij zo toegang tot een wereld die terugkijkt tot in de Romeinse tijd. Maar met die sleutelbos krijgt hij ook toegang tot verstopte deurtjes en ruimtes waar nooit iemand komt omdat men het bestaan ervan niet weet. Zo kan hij een heel smal deurtje openen, dat verstopt zit in een nis van de kerk, en waarachter zich een oude stenen trap bevind die hem toegang biedt tot de ‘omloop’ langs het dak van de kerk.

Met een andere sleutel kan hij in de klokkentoren komen om het prachtige antieke uurwerk te bekijken wat de grote wijzerplaten bedient waar iedereen in Elst aan kan zien hoe laat het is. Hij kan hoger de toren in om de vlag uit te hangen als er wat te vieren valt. Dan heeft hij uitzicht over alle daken van Elst. Het zijn allemaal plekken waar alleen de koster komt. Soms neemt hij wel eens iemand mee om die verborgen wereld te laten zien. Dan kom je ogen tekort.

Sleutels spreken tot de verbeelding. Waar komt die ene oude sleutel vandaan die je ooit eens gevonden hebt in een oud kistje in de rommelschuur van je vader? Wat voor een deur had je daarmee kunnen openen? Wat voor een wereld zat er achter die deur? Je kunt er makkelijk je fantasie op los laten. Daarom heb ik dit onderwerp gekozen om er een workshop klassieke schildertechnieken mee te starten.

Het zijn de technieken die al eeuwenlang gebruikt werden door de oude meesters. In de loop der eeuwen steeds verder verfijnd en ontwikkeld. Vandaag de dag weten vele mensen al lang niet meer wat dat inhield en hoe die technieken gebruikt werden. Waarom je met traditionele olieverf, en alle bijbehorende additieven, veel meer kunt bereiken dan met, bijvoorbeeld, acryl. Daarom laat ik je in deze eerste les (het schilderen van een sleutel) kennis maken met enkele basistechnieken van dit prachtige oude vak.

Trompe de l’oeil

Ik ga je in deze workshop laten zien hoe je met klassieke schildertechnieken een zeer realistisch beeld kunt krijgen. Dit genre heet ook wel ’trompe de l’oeil. Een schildertechniek die bedrieglijk echt overkomt en de toeschouwer het idee geeft alsof die de sleutel zou kunnen pakken. Trompe de l’oeil (uit het Frans vertaald; bedrieg het oog) komt er op neer dat je alles exact zo schildert als je het ziet. Een mooie les om te leren te schilderen naar de waarneming en je te bekwamen in het ambacht. Want dat is het. De artistieke kwaliteit is een heel ander verhaal waar ik in latere workshops op terug zal komen.

Om te beginnen werk je alleen met Ultramarijn en gebrande Sienna. Door deze twee kleuren met elkaar te mixen ontstaat er een basislaag. Hierin kun je gemakkelijk schetsen, corrigeren en experimenteren. Maar er zijn nog meer redenen om zo te beginnen met een (natte) onderschildering. Alles over onderschilderingen en het nut en de werking daarvan leg ik uitvoerig uit tijdens de workshop.

Op de onderstaande foto’s laat ik zien wat de werkvolgorde is. Stap voor stap kun je zien hoe het schilderijtje ontstaat.

Zo ziet zo’n schets in olieverf er uit. Met een paar streken heb je het hele onderwerp al op doek staan inclusief de schaduw partijen. In deze fase kun je alles nog uitstekend corrigeren en aanpassen. In latere fases kan dat ook nog maar minder makkelijk.

Vervolgens kun je de achtergrond gaan schilderen. Hier zijn drie kleuren aan het palet toegevoegd. Welke kleuren dat zijn en hoe de onderschildering van Ultra marijn en gebrande Sienna hun werking gaan doen leg ik uit tijdens de workshop.

En zo ziet dat er uit als je de gehele achtergrond hebt geschilderd. Stevig, levendig en grof. In deze fase zie je het eigenlijke schilderij al. Heel spontaan, maar nog niet af.

Het eindresultaat. Je kunt nog verder gaan met verfijnen, maar ik vind het zo prima. Van dichtbij moet je de penseelstreken kunnen zien. Van enige afstand overstijgt het werk de fotografische indruk. Het lijkt dan meer of de sleutel op het doek ligt en dat je die zo kan pakken. Het is dus zoeken naar een balans en de kunst om op het juiste moment te stoppen.

Als je goed kijkt zie je dat ik op het laatste moment nog een correctie heb toegepast. De ovale handgreep van de sleutel heb ik iets kleiner gemaakt. Zo kun je dus tot op het laatste moment nog en beetje ‘boetseren’. Hoe dat werkt in de praktijk leg ik uit tijdens de workshop.

Met deze serie foto’s heb ik laten zien hoe het zo’n beetje werkt. Lang niet alles wat ik in de workshop ga behandelen kan ik hier plaatsen. Tijdens de workshop leg ik alles uitvoerig uit. Wil je deze en meerdere lessen volgen? Dan kun je je aanmelden via de site van Toonbeeld.

Er volgen natuurlijk meer lessen. Hier een voorbeeld van het schilderen van stofuitdrukking. Glas, hout en achter glas geplaatste augurken. Meer voorbeelden volgen later.