Tijdens de vertelavond van 28 Oktober jonst leden, vertelde ik iets over het drukken van het document ‘Het Lied van de Dominé van Yzendyke’. Oorspronkelijk een document dat in 1720 gedrukt werd op een pers die nog geheel vergelijkbaar was met de pers waarmee Johannus Gutenberg in 1450 begon met zijn revolutionaire uitvinding van de drukpers. Stel je eens voor. Die drukmethode van Gutenberg werd eeuwenlang op exact dezelfde wijze uitgevoerd door drukkerijen over de hele wereld. Tot men ergens in 17-zoveel ijzeren persen begon te maken die de houten persen moesten gaan vervangen. Zo’n ijzeren pers heb ik in mijn atelier staan. Een Albion press uit Londen, van Hopinson & Cope uit 1858. Deze pers werd tot voor kort nog gebruikt door het Grafisch Lyceum te Rotterdam. Dus al die eeuwen lang heeft men nooit iets aan het drukproces veranderd. Pas in 1900 begon men daar verandering in aan te brengen. Na 1950 schoot het alle kanten op en tegenwoordig bestaat het drukkersvak alleen nog maar uit het drukken op een knop. Al die kennis van het vak dreigt verloren te gaan in de vaart der volkeren. Behalve bij mensen zoals ik die het vak koesteren en uit blijven voeren.

Het document, ‘Het Lied van den Dominé van Yzendyke’ is vrijwel zeker op zo’n oude pers als de Albion pers in mijn atelier gedrukt. Daarom kozen we ervoor om dat document, waar het in de vertelavond zo’n beetje helemaal om draaide, opnieuw te drukken op zo’n oude pers. John de Brock maarte van mijn presentatie over het drukken van dit document een leuke video compilatie die je hierboven kunt zien.

Een van de punten die ik nog uit moest gaan zoeken voor het drukken van mijn boeken was het drukken van tekeningen die bij de tekst horen. Dat doe je door een tekening om te zetten in een cliché. Zo’n cliché monteer je in het zetwerk zodat je die kan afdrukken. Om een cliché te kunnen maken heb ik een cliché machine, maar ik heb daar de ballen verstand van en dat was dus nog zo’n puntje van aandacht. Eric, een collega drukker uit het naburige Zuiddorpe, weet dat gelukkig wel en samen met hem deed ik vandag een test om te kijken of de machine doet wat hij zou moeten doen.

Hier het test-resultaat. Film, cliché en print.

Dat lukte uitstekend. We maken een test-cliché die ik even afdruk op de Albion pers. Dit was voor mij even heel belangrijk om te weten in aanloop naar de druk van mijn eerste boekje met het verhaal van de Diva van de Achterweg, waar ik nu al voor aan het werk ben.

Gisteren vertelde ik je al iets over mijn plan voor het drukken van een klein boekje om te leren begrijpen wat er allemaal bij komt kijken om een boekje te drukken. Vandaag heb ik daar een start mee gemaakt door het verhaal over de Diva van de Achterweg te herschrijven en geschikt te maken voor dat boekje. Daar ga ik nog een aantal tekeningen voor maken en ook schilderijen. Dat alles wordt straks, ik denk ergens in het voorjaar van 2023, tentoongesteld en gepresenteerd in Galerie lokaal 54 in Terneuzen.

Het is een mooi verhaal met een verrassende afloop wat bij het schilderij met de zelfde titel hoort. Voor mij is dit de opmaat voor mijn boekdruk plannen. Na dit boekje ga ik me concentreren op het drukken en uitgeven van de verhalen die nog klaar liggen om gedrukt te worden. Het hele proces kun je straks volgen in deze video’s.

Het is een schets van het moment. Op dit moment is het hier nog steeds één grote bouwput. De bouw staat helaas stil door financiële tegenslagen die elkaar opvolgden. Dat komt natuurlijk heel slecht uit, maar ik red me wel. Het is nu een kwestie van doorpakken en roeien met de riemen die ik heb. Volgend jaar verwacht ik een heel mooi rondje van de zaak te kunnen geven.

Ik ben nu bijna een jaar onderweg met de plannen die ik heb om zelf mijn eigen boeken te gaan drukken op oude degelpersen. In dat jaar heb ik een vrijwel complete drukkerij in mijn atelier bij elkaar kunnen verzamelen en kan ik in principe al wat drukken. Maar er komt meer bij kijken dan alleen papier op de pers leggen en afdrukken. Stap voor stap kom ik nu wel bij het eindpunt aan om ook echt te gaan boekdrukken. In deze video leg ik je uit waarom dat allemaal zo lang heeft geduurd.

De diva van de Achterweg. 90 x 60 cm. Olieverf op heel linnen. VERKOCHT

Voor een goede oefening om boeken te kunnen gaan drukken maak ik nu een klein verhaaltje over de Diva van de Achterweg. Dat hoort bij het schilderij, met dezelfde titel, dat ik enige tijd geleden van ‘haar’ maakte. Daar maak ik dan nog wat tekeningen bij en een nieuw schilderij van deze opmerkelijke dame. Met het drukken van zo’n klein boekje kan ik alles tegenkomen wat ik bij wat grotere verhalen tegen ga komen om te drukken, zoals het Wiese-boek en het poezenboekje. Het verhaal van de Diva had ik toch al eens willen uitgeven omdat het een prachtig (travestie) verhaal is, dat botst en schuurt tegen achterhaalde normen en waarden.

De molenaars van Hoek op de foto voor een Belgische molen-club

Verder bracht ik vandaag een bezoek aan de molen waar ik de twee molenaars fotografeer voor een molen-aangelegenheid in België. Er stond een lekker windje wat de molen aandreef om het Zeeuwse graan weer tot Zeeuws meel te vermalen, waar weer van alles van gebakken gaat worden.

Bij Museum Het Bolwerk, te IJzendijke, had ik een afspraak met Nicole om met haar even de presentatie door te nemen voor de workshop die ik 14 November ga geven aan een club kinderen die dan hun eigen vestingstad mogen in gaan delen en tekenen op een echte plattegrond. Dat gaat een leuk historisch feestje worden in zo’n prachtig museum.

Omdat ik nog steeds niet echt de oude ben doe ik het ook vandaag rustig aan. Niet dat ik helemaal niks doe. Ik ben vanmorgen begonnen aan het voorbereiden van een workshop bij Museum ’t Bolwerk te IJzendijke, waar ik op 14 November kinderen ga begeleiden met het maken van een eigen plattegrond van de stad (IJzendijke).

Dat wordt een leuk feestje waarbij een beroep gedaan wordt op de fantasie van kinderen. Eigenlijk had ik die plattegrond zelf willen drukken, maar daar ontbreekt echt de tijd voor. Ik doe het nu op de Mac. Even lekker snel op knopjes drukken.

Heel anders gaat het er aan toe in het oude lesboek, uit 1914, over het letterzetten. In die tijd werkte men nog met handpersen zoals de Albion pers en de Victoria Merkur. Zo’n boek is nu goud waard voor mij. Ik kan er alles in terugvinden wat ik nodig heb of wil weten.

In de moestuin groeit nog een verlate bloemkool. Een kleintje maar net genoeg voor een heerlijk maaltje van mijn lievelingsgroente.

Ik ben nog steeds niet de oude. Daarom doe ik het ook vandaag rustig aan. Ik ga verder met het paneel van het orgeltje van Theo en ik ontvang John, onze loden lettergieter uit Philippine, die voor mij wat extra letters kwam brengen voor de tekst van het Wiese-boek. Hij nam ook een ontettend gaaf boek mee. Een lesboek uit een serie voor de grafische vak opleiding uit 1914. ‘Van leerling tot letterzetter’. Dit boek hoort bij een serie waar ik al een boek van heb kunnen bemachtigen. Namelijk, ‘Van leerling tot drukker’ uit 1912. Zo kom ik aan alle juiste informatie over het werken met loden en houten letters en eigenlijk alles wat met het oude drukkersvak te maken heeft, zodat ik straks zelf met al die kennis mijn eigen boeken kan gaan drukken.

Al het vele werk van de afgelopen maanden eiste gisteren zijn tol. Ik had een flinke terugslag en daar hou ik ook vandaag nog last van. Daarom heb ik vandaag een echte rustdag ingelast en ga ik het de komende week ook heel rustig aan doen in het atelier met het schilderen van het orgelpaneel. Even niks anders dan alleen dat.

Vandaag had ik een soort van rustdag, na alle intensieve werkzaamheden in het atelier. Op de molen tref ik Rinus, die een mooi wieltje heeft gevonden voor de aandrijving van de inktrollen van de Eickhoff pers. Hij maakt er een handvat aan zodat ik het kan gebruiken om, zoals het bedoeld is, met de hand de inktrollen in te inkten, voordat ik ga drukken. Helemaal in stijl met de pers, waar ook een houten handvat aan de slinger zit.

In de moestuin ontdek ik een tweede bloemkool oogst. Dat heb ik nog niet eerder meegemaakt. Stralks nog eens lekker bloemkool eten in de herfst.

En dan is het eindelijk zover. Een hele week lang heb ik me te barsten gewerkt aan dit document. Van letterzetten tot drukken. Vandaag worden de laatste vellen gedrukt op de Albion pers uit 1858. Nu is de cirkel rond. Vanavond gaan we dit drukwerk presenteren tijdens de vertelavond in IJzendijke.

Vers van de pers. Een stapel liederen over de Dominee van IJzendijke. Eerst werden er drukproeven gemaakt op de Eickhoff proefpers. Daarna ging het zetsel over naar de Albion pers uit 1858 om alles op die pers te drukken. Zo werd destijds waarschijnlijk ook het originele document gedrukt.

Het zetsel

Het zetwerk nam heel veel tijd in beslag. Eén blokje tekst duurde ongeveer een half uur om te zetten. Daarna kwam de controle en de correctie. Daar was ik alleen al een hele dag intensief mee bezig. Het bleek dat de tekst uit het boekje niet overeen kwam met de originele tekst.

Maar Vrijdag ochtend lag alles keurig klaar. Een race tegen de klok die door mij gewonnen werd. Op het randje.

En dat werd dus dit filmpje. Een snelle impressie van de aanvang van de vertelavond te IJzendijke, waarin Frans Brouwers ons meenam naar Turkije in de 17-de eeuw, om van daaruit naar Yzendyke toe te keren, waar een (verzonnen) Dominee zich nogal vreemd gedroeg. Een verzonnen verhaal van Katholieken die de kloof tussen hen en de Protestanten hiermee nog groter wilden maken dan die al was. Tot ergernis van de Bisschop van Brugge die het lied vervolgens, en om die reden, in de ban deed. Onze Stads,- en dorpsomroeper, Marco van Avermaete, kletste alle elementen van deze avond aan elkaar met zijn bel en roeptoeter. De muziek werd deze avond verzorgd door drie docenten van Toonbeeld.